Minggu, 13 Juli 2025

MEMETRI TRADISI JAWI

Administrator - Jumat, 12 Juli 2024 21:21 WIB
MEMETRI TRADISI JAWI
Istimewa
Baca Juga:

Oleh: Dr. Purwadi, M.Hum.

A. Pembinaan budi luhur.

Tradisi Jawi guna menjaga keluhuran budi. Adat istiadat kejawen tetap lestari. Tradi Sura penuh dengan harapan berkah. Upacara dilakukan dengan tapa brata dan wilujengan.

Keris pusaka tumbak diwarangi. Segala senjata sipat kandel dijamas. Bulan Sura benar benar digunakan untuk kegiatan ritual. Keselamatan dan kesejahteraan masyarakat menjadi tujuan utama.

Ilmu laku lara lapa tapa brata. Lelaku diberbagai tempat untuk mendapat pencerahan. Gua sela mangleng tempat Prabu Jayabaya muksa ramai dikunjungi. Pantai Parangkusumo untuk nenepi.

Wilujengan suran merupakan tradisi luhur. Sastra piwulang mengajarkan kebaikan. Pujangga mewariskan peradaban.

Alas Ketonggo digunakan untuk bertapa. Refleksi spiritual orang Jawa diyakini sebagai alat mendekat pada Tuhan. Mahas ing ngasepi untuk tapa brata.


1. Jenang Sungsum.

Jenang sungsum kinarya njangkepi tata cara wilujengan ing negari Mataram. Karaton Mataram madeg tahun 1582. Kutha praja mapan Kutha Ageng. Jaman Kanjeng Panembahan Senapati. Sinengkuyung dening Garwa prameswari Kanjeng Ratu Waskitha Jawi, putri Ki Ageng Penjawi Bupati Pati.

Kutha praja Mataram pindhah ing Kerta tahun 1613 jaman Sinuwun Sultan Agung Prabu Hanyakra Kusuma. Pindhahe kutha praja kanthi tata cara jangkep genep genah. Jenang sungsum sinugata dening Kanjeng Ratu Batang.

Tahun 1645 kutha praja Mataram pindhah dhateng Plered jaman Sinuwun Amangkurat Agung. Jenang sungsum sinugata dening Kanjeng Ratu Mas lan Kanjeng Ratu Kencana.

Tahun 1677 kutha praja pindhah saka Plered tumuju Kartasura. Jaman Sinuwun Amangkurat Amral. Jenang sungsum sinugata dening priyayi Surabaya tahun 1677.

Saking Kartasura tumuli pindhah ing Surakarta Hadiningrat. Jaman Sinuwun Paku Buwana II. Jenang sungsum sinugata dening Kanjeng Ratu Mas putri Pangeran Purbaya Bupati Lamongan.

Pindhahan kutha praja sinartan jenang, minangka piranti ndedonga. Murih sami pinanggih yuwana wilujeng. Gancaring tata cara akarya tentreming kawula dasih.

Kanjeng Sinuwun Paku Buwana II ngadani wilujengan negari tanggal 17 Sura 1745. Kanthi pangajab pinanggih yuwana rahayu.

Para mudha prayogane nlesih sejarah para leluhur. Sinau tata cara Jawa bisa kanggo ngangsu kawruh adat istiadat kang wus lumaku ing madyane bebrayan. Kanthi pangajab warganing bebrayan tansah nemu suka basuki. Upamane tata cara slametan jenang Sura.

Upacara iki kanthi pangangkah murih rahayuning sagung dumadi. Jenang dadi piranti kanggo nenuwun. Puji pangastuti linambaran budaya adi luhung, seni edi peni.

Gegandhengan kalawan gegayuhan luhur mau, ayo bebarengan migatekake upacara Slametan wilujengan Sura sing diadani setaun sepisan.

Tata cara adat Slametan wulan Sura katindakake rikala dina Setu Wage, 17 Sura tahun Jimakir 1954 utawa 5 September 2020. Mapan ing Sasana Sumewa Pagelaran Karaton Surakarta Hadiningrat.

Wilujengan jenang uga katindakake nalika dina Rebo, 25 Agustus 2021. Wanci jam 15 sore. Kanthi busana Jawi jangkep.

Kepareng ndherek wilujengan para abdi dalem, sentana sarta tamu sinedhahan.

Tumrape bebrayan Jawi jenang dadi sarana panuwunan.

Jenang sungsum minangka pratandha rampunge pakaryan. Jumbuh kang ginayuh, sembada kang sinedya.

Kabeh lumaku gancar lancar. Mula cak cakane jenang sungsuman kanthi swasana sigrak sumarah. Ngrahapi jenang sungsum ateges ngudharake suka sukur.

2. Jenang Baro baro.

Jenang baro baro karipta dening abdi dalem gandarasan. Ingkang ndhawuhi Sinuwun Amangkurat Agung, ingkang sumare ing tlatah Tegalwangi.

Dene jenang baro-baro ngemu surasa murih widadaning sedya. Tumapake gawe prayoga kinanthen jenang baro-baro, kang linambaran barikan.

Ngelmu laku jangka jangkah jangkane jaman. Kudrat wiradat anglakoni lelakon. Mangasah mingising budi, memasuh malaning bumi. Jenang baro baro karipta dening Kanjeng Sunan Giri Parapen jaman Karaton Pajang tahun 1546.

Prayoga den weruhi. Apik banget yen sakehing gawe diwiwiti kanthi sajen jenang baro-baro. Ing pangajab gagasan kang karancang bakal kaleksanan.

Para sesepuh pinisepuh tansah mersudi karahayon lahir batin.

3. Jenang Sengkala.

Jenang sengkala minangka tulak balak. Ingkang yasa Kanjeng Sunan Kalijaga jaman Karaton Demak Bintara tahun 1482. Jenang sengkala wigati banget. Suker sahit sumingkir, godha rencana ngedoh, sandhungan pepalang ilang.

Sakehing bebaya ora wani nyedhak. Jim setan peri perayangan ora wani nggendhak sikara. Iblis laknat ilu-ilu banaspti ora gelem ngganggu. Awit saka daya pangaribawane jenang baro-baro.

Prayoga banget jenang baro-baro disugata bareng karo kumandhange gendhing singgah-singgah.

Pangkur.

Singgah singgah kala singgah.

pan suminggah durgakala sumingkir.

sing aama sing awulu. sing asuku asirah. sing atenggak lawan kala sing abuntut. padha sira sumingkira.

muliha mring asalneki.

Ana kanung saka wetan. Nunggang gajah telale elar singgih. kullahu barang balikul.

setan lan brekasakan.

amuliha mring tawang-tuwang prajamu. eblise ywa keri karang. rahman kulhu bolak balik

Ana kanung kidul sangkanya. nunggang gajah telale elar singgih.

kullahu barang balikul. setan lan brekasakan

amuliha mring tawang tuwang prajamu. Eblise ywa keri karang. Rahman kulhu bolak balik

Ana kanung kulon sangkanya.

nunggang gajah telale elar singgih.

kullahu barang balikul. setan lan brekasakan

amuliha mring tawang tuwang prajamu. eblise ywa keri karang. rahman kulhu bolak balik

Ana kanung lor sangkanya.

nunggang gajah telale elar singgih.

kullahu barang balikul. Setan lan brekasakan

amuliha mring tawang tuwang prajamu. eblise ywa keri karang. rahman kulhu bolak balik.

Ambalik marang awaknya. balik marang jasatira pribadi. balik kersaning Hyang Agung. tamat pasinggah setan.

tulak sarap punika gantya winuwus.

arane sarap den ucap. sagung kamasalah sami.

Aja anggodha ngrencana.

apan ingsun ya jatining ngaurip.

dumadeku saka henu. heneng henenge cipta.

singgasana ing tawang tuwang prajamu. sinebut pura kencana.

bebetenging rajeg wesi.

4. Jenang Ngangrang.

Jenang Ngangrang perlu mungguhing para nara praja, kang mandhegani olah gelaring pemerintahan.

Jagad Gumelar Lawan Jagad gumululung. Mugi rahayu sagung dumadi. Ancasing nyinau folklor Jawi uga magepokan karo panggugahe semangat kaprajan.

Sinuwun Amangkurat Amral ndhawuhi yasa jenang ngangrang tahun 1684. Kedhaton Mataram ing kartasura tetep mulya widada. Ngreksa kawibawan kanthi maneka warna. Ing tata cara panggugahing semangat kaprajan kinathen pasugatan jenang ngangrang.

Pratelan jenang ngangrang magepokan karo pangageng tedhak. Kawula dasih mesthi kepranan nampa rawuhe para penggedhe. Wibawa kang sumunar diwujudake pasugatan jenang ngangrang. Rawuhe pengageng kang tedhak digambarake kaya dene narendra agung binathara mbahu dhendha nyakrawati, ber budi bawa laksana, memayu hayuning bawana.

Ing pedhalangan lumrah kinucap narendra guna ing ngaguna, tan ngendhak gunaning janma. Mula banjur sinebut ratu kang kinasih ing dewa, kinawula ing widodari, cinedhak ing brahmana, kekasih ing dasih.

6. Jenang pliringan.

Jenang pliringan karipta dening Sinuwun Amangkurat Jawi tahun 1725. Kapinuju gladhen olah gelaring keprajuritan. Bala kuswa barisan prajurit sinambrama kanthi pasugatan jenang pliringan.

Hambok menawa cocok karo iringan gendhing Singa Nebak laras slendro pathet nem.

Singa Nebak

Geter tambur bendhene munya angungkung

Suling sesauran selompret tetep nindhihi

Sigra mangsah lumampah anut wirama

Alun-alun Sitinggil gladhag magangan

Kori kamandungan lawang gapit balerata

Sri Manganti marakata marcukunda

Canthang balung sasmita monggang ngumandhang

Winor carabalen panyutra grebeg pareden

Dhawuh purwa kinanthi mandra budaya

Sairip karo gendhing Singa Nebak yaitu lancaran Maesa Kurda. Unine cakepan mangkene.

Mahesa Kurda

Bendhe umyung tengara budhaling wadya,

Kang tinata carub wor dadi sajuga

Sang Panganjur aba-aba nabuh tambur,

Teteg ajeng suling peling nut wirama

Kalamun cinandra pan yayah mahesa kurda.

Kumandhange gendhing prajuritan sinarta jenang pliringan mimbuhi gagah gumregah. Swara gamelan kompak sigrak nambahi regening swasana. Jenang pliringan sayekti dadi sarana bala kuswa gumreget, barisan prajurit gumregut, bala bregada gumregah. Luweh nges maneh yen diwenehi ater-ater tembang mijil.

Suluk Anata baris

Sang patih sigra anata baris.

Nyawiji gumolong.

Dhampyak dhampyak gumregut lampahe.

Binarung krapyak watang agathik.

Gumelar ngebaki.

Suraknya gumuruh.

Prajurit prawira anom, jayeng astra, panyutran pikantuk pakurmatan. Jenang pliringan mligi kanggo mahargya bala prajurit kang lagi netepi wajib. Jenang kang sinugata diolah dening Nyi Menggung Gondoroso.

Abdi dalemiki duwe jejibahan olah-olah dhaharan kang magepokan karo upacara.

Nyi Menggung Gondoroso kabawah dening bebadan Purwo Kinanthi. Sakbanjure pengageng Purwo Kinanthi caos palapuran marang bebadan Mandra Budoyo. Tata cara adat dipandhegani dening Pengageng Mandra Budoyo.

7. Jenang Grendul.

Jenang Grendul tumraping kadang tani wigati banget. Sinuwun Paku Buwana III ndhawuhi yasa jenang grendul nalika tedhak ing tlatah kedhung banteng seragen tahun 1753.

Mbudidaya Kesuburan Tanah

Tumraping warga karang padesan tata cara tetanen isih digatekake banget. Folklor Jawi nyengkuyung tata cara tetanen kang bisa mahanani gregeting para kadang tani kang sengkut gumregut nyambut gawe.

Kadang tani kang mapan ing karang padesan ngayahi kuwajiban. Wiwit esuk umun- umun budhal menyang sawah. Nandur pari, nandur jagung, nandur kedhele. Janganan, wowohan ijo royo-royo ngrembuyung merak ati. Sabangsane kewan iwen, ayam, bebek, menthok lan rajakaya sapi, kebo, menda anglar ing pangonan. Lakune urip ing karang padesan anut kridhaning among tani.

Jago kluruk

Ing wayah esuk, jagone kluruk

Rame swarane pating kemruyuk

Wadhuh senenge sedulur tani

Bebarengan padha nandur pari

Srengenge nyunar kulon prenahe

Manuke ngoceh ana wit-witan

Pating cemruwit seneng atine

Tambah asri donya saisine

Tanah supaya gembur perlu dikrakal, diluku, digaru. Ing kene kadang tani mahargya subure lemah kanthi pasugatan jenang grendul. Rasane legi kenyil-kenyil. Ngrakal sepisanan mathuk mangsa labuh. Jenang grendul sayekti nyuburake tanah gersang. Pangaribawan jenang grendul tanah tandhus tumuli gembur, cocok kanggo ulah tetanen. Para kadang tani tumuli nyawur winih.

Ewuh Aku

Ama kabur tandur subur,

Loh jinawi

Kok ewuh aku, Kok ewuh aku,

Kok ewuh aku, Kok ewuh aku,

Nginteri jo ngono, Wela berase kecer

Mbok sing ati-ati, Sinau gemi

Mbokya ngelingana

Yen nyeblokke winih

Pandha cancut taliwanda

Aja kena ama

8. Jenang Garut.

Wondene jenang garut kanggo tata cara mahargya olehe tetanen ngancik pari njebul. Kadang tani nduwe pangarep- arep. Njebule pari tumuli kasusul pari ambyak.

Jenang garut sinartan sakehing sesaji kang digawe saka pala pendhem. Ganyong, garut, tela, pohung, uwi digodhog.

Mangsa panen mesthi wae ndadekke swasana seneng, nggayeng, regeng. Yen ngundhuh pari sinartan upacara wit witan. Pethik pari nganggo tata cara mantun pari saagem. Pari sakjodho kapethik ing sisih pojok wetan. Ora keri ngobong dupa ratus garu rasamala. Kala mangsa wujud kemenyan diobong nganggo merang.

Sinuwun Paku Buwana V tedhak ing tlatah Sima Boyolali tahun 1822 ndhawuhi para demang kinen yasa jenang garut. Para kadang tani kang ndherek padha bungah.

Jajanan sesajen wujud kupat, lepet, pura. Sakbanjure diadani lek-lekan sewengi natas.

Pandherek wilujengan suran, ngangem busana jawi jangkep. Racake nganggo beskap putih lan ireng. Semono ugi ingkang mlebu kanca kaji. Ngagem serban putih.

Abdi dalem garap lan anon- anon golongan putri ngagem nyamping, sanggul, kebaya. Tata cara katindakake titi permati. Lumaku kanthi rahayu widada, nir ing sambikala.

Tata cara wilujengan jenang Sura mapan ing sasana sumewa pagelaran Karaton Surakarta Hadiningrat. Rikala tanggal 25 Agustus 2021. Ing pangajab jagad tansah rahayu widada. Sembah kalbu yen lumintu dadi laku. Manggih hayu ayem tentrem kang tinemu.

Pada tanggal 7 Juli 2024 melakukan tradisi Sura. Kirab Pusaka, wayangan dan lelaku di berbagai tempat. Agar hidup ayem tentrem.

B. Macapat Wulan Suro.

1
Dhandhanggula

Adityo Jatmiko ngudi ilmi,
Aneng tlatah Sumatera Padang,
Siji sura ing wancine,
Rong ewu papat likur,
Wiwit sasine Pebruari,
Nuju tanggal limolas,
Pitu Juli rampung,
Universitas Andalas,
Bimo Dito Izul Raihan manggihi,
Gumyak sigrak gembira.

Pusaka prayogi den kawruhi,
Nalikane mapag wulan Sura,
Sarana tuwajuh sumendhe,
Tata cara lelaku,
Tapa ngrowot atapa mutih,
Tapa ngalong angidang,
Tapa ngeli kungkum,
Banyuara geniara,
Tapa ngrame tapa bisu pati geni,
Jeng Sunan Surakarta.

Paring dhawuh tapa ngrowot mligi,
Sarwa ijo dhahar gegodhongan,
Bayem godhe gambas ceme,
Roning ketela puhung,
Terong bentis kuluban buncis,
Kacang bangsane kara,
Kangkung lung tumelung,
Buntelan bothok lamtara,
Godhong sambi adas kates janten cipir,
Minangka pasugatan.

2.
Sinom

Tapa mutih dhahar sega,
Telung dina telung wengi,
Beras didang nganggo dandang,
Prayogi yen nutu pari,
Nuladha widodari,
Nawangwulan Jaka Tarub,
Leluhur tanah Jawa,
Turun aji adipati,
Sugeng jeneng langgeng murweng jagad raya.

Lelakune tapa ngidang,
Pitung dina siyang ratri,
Boten nate tetumpakan,
Lumampahing suku sikil,
Trumpah sandhal sumingkir,
Tanpa bakiyak sepatu,
Muhung tracak dlamakan,
Tuladha Jeng Sunan Kali,
Nlasak alas jurang gawat kang kaliwat.

3.
Mijil

Sami mastuti wulangan Jawi,
Laku tapa ngalong,
Ngudi boga pangan mrana mrene,
Titi wanci nuju tengah wengi,
Woh wohan den pethik,
Pala sing gumandhul.

Kang wigati laku tapa ngeli,
Ngentir nuting banyon,
Kadya ilining bengawan Codhe,
Brantas Serang Serayu Gung Lusi,
Opak Oya kali,
Tumuju neng laut.

4.
Kinanthi

Pratelane tapa kungkum,
Banyu bening umbul Pengging,
Gumarojog umbul Cakra,
Kinarya sesuci dhiri,
Pujangga Yasadipura,
Ranggawarsita piniji.

Angrumpaka wulang wuruk,
Banyuara Parangtritis,
Ombaking Parangkusuma,
Geniara Senapati,
Pulangsih Ratu Samudra,
Mbawahi bumi Mentawis

5.
Gambuh

Ulat patrap manungkul,
Mesu budi ing samudra kidul,
Nyawang ombak ing madyane jalanidhi,
Ngeningken cipta pandulu,
Kanugrahan wus sumorot.

Ngandhap gunung Merbabu,
Jaka Tingkir sowan Banyubiru,
Rawa Pening eneng enang enung ening,
Trahing Pajang nampi wahyu,
Jumeneng minangka katong.

6.
Pangkur

Kanjeng Sunan Amangkurat,
Prameswari Wiratsari nenepi,
Dumunung kali Serayu,
Gunung Sumbing Sindara,
Megeng napas pangambu mbendung pangrungu,
Banjarnegara Purbalingga,
Purwokerto Tegalwangi.

Sekar Wijayakusuma,
Mekar arum sumerbak nusa rukmi,
Ratu Kencana Serayu,
Sipat kandel pusaka,
Budi tulus sedya kasembadan lulus,
Mranata kraton Mataram,
Pindhah dhateng Kartawani.

7.
Pucung

Jeng Sinuwun nata praja kebak purun,
Amangkurat Amral,
Amangkurat Emas Jawi,
Sunan Paku Buwana ing Kartasura.

Nata luhung kadi Kanjeng Sultan Agung,
Saben sasi Sura,
Kersa nglampahi semedi,
Para raja leluhur Demak Bintara.

8.
Maskumambang

Pra narpati wus paring tepa palupi,
Ngumbara lelana brata,
Gunung alas jurang terbis,
Tepining gisik samudra.

Wulan Sura yogya kangge tiyang Jawi,
Bawa rasa olah budi,
Manekung tata semedi,
Ginanjar slemet yuwana.

9.
Asmarandana

Sasi Sura wulan wingit,
Becik kanggo tapa brata,
Antuk kanugrahan gedhe,
Supaya mulat sarira,
Putra wayah angsal berkah,
Anak putu bakal nemu,
Kawibawan kawidadan.

Kagunan budaya seni,
Ngrembaka urip tumangkar,
Rinten dalu boten sare,
Lumaku krana tanggapan,
Gamelan kethoprak wayang,
Ludruk jathilan tembang,
Dhongkrek reyog tayub kentrung,
Lengger angguk lan dolalak.

10.
Megatruh

Sigra maju tata cara trus lumaku,
Sasi Sura sing wigati,
Sinau sabarang ilmu,
Jiwa raga lahir batin,
Mrih sampurna lan bontos.

Sigra eling waspada mring wulang wurak,
Adi luhung edi peni,
Wejangan pujangga agung,
Bisa rahayu lestari,
Sarana asring winaos.

11.
Durma

Ngarah arah panjangkah endah sumringah,
Tata cara semedi,
Jroning wulan Sura,
Madhep mantep nindakna,
Nguri uri adat kawuri,
Budaya Jawa,
Ayu hayu lestari.

Sagung warga jaler estri tuwa mudha,
Sagah terus memetri,
Mekaring kagunan,
Warisan nenek moyang,
Lumantar sasi Sura apik,
Greget gumregah,
Srana amawas dhiri.

Adit Bimo Dito gya mangayu bagya,
Pak Purwadi Bu Sari,
Mongkog jroning nala,
Sinambi upacara,
Suran ingkang dipun leluri,
Ing kulawarga,
Manggih suka basuki.

Usaha untuk mencapai tingkat kesempurnaan melalui tata cara kejawen. Dengan upacara adat masyarakat Jawa mendapat berkah kanugrahan. Aktivitas kultural ini berlangsung turun temurun.

Bangsa Indonesia terdiri dari beragam suku adat tradisi dan aliran kepercayaan. Semboyan nasional sungguh penting untuk memupuk rasa persatuan dan kesatuan nasional. Itulah makna Bhinneka Tunggal Ika.

Kejawen merupakan aliran kepercayaan yang patuh pada hukum negara. Tradisi suran diselenggarakan terus menerus. Nilai luhur dijaga. Pelajaran utama diamalkan. Bersama dengan masyarakat adat lain, berusaha untuk mengokohkan kepribadian bangsa.

Kejawen merupakan bagian dari sistem kepercayaan. Manunggaling kawula gusti. Hidup dengan tuntunan ajaran dari nenek moyang.


Penulis :Ketua Lembaga Olah Kajian Nusantara LOKANTARA.

Ayo baca konten menarik lainnya dan follow kami di Google News
Editor
: Administrator
Sumber
:
SHARE:
Tags
beritaTerkait
Wali Kota Medan Rico Waas Sampaikan Ranperda Pertanggungjawaban Pengelolaan Keuangan Daerah Tahun 2024
Dr. Hendro Dewanto, SH. MH Kajati Jateng Yang Baru
Mayjen TNI Rio Firdianto Kunjungi MAKO Yonif 123/Rajawali "Point penting, Tingkatkan Iman dan Taqwa"
Polresta Deli Serdang Gelar Pos Padat Pagi Atasi Kemacetan
Rajawali Cup I Se-Tabagsel 2025 di Tutup Secara Meriah, Ini Pesan Danrem 023/KW Kolonel Inf Jansen P Nainggolan
H+4 Idulfitri 1446 H/2025, Tiga Ruas Tol Di Regional Nusantara Catat Peningkatan Lalin
komentar
beritaTerbaru